طراحی ساختمان نظام مهندسی یزد
موضوع طراحی دو کلیدواژه مهم را دربرمیگیرد که هر کدام بخشی از زمینه طراحی را روشن میکنند. “ساختمان نظام مهندسی” زمینه عملکردی موضوع و قرارگیری در “شهر یزد”، زمینه فرهنگی، اجتماعی و جغرافیایی موضوع را مشخص میکند. شخصیت قدرتمند شهر یزد در زبان طراحی معماری و بافت منحصر به فرد آن، از طرفی میتوانست به نقطه اتکایی در طراحی تبدیل شود و از طرف دیگر میتوانست پاشنه آشیل و ضربه ای به معاصریت بنا باشد. در اولین گام طراحی سوالی که باید پاسخ میدادیم این بود که چگونه میتوان بدون آنکه به ورطه فرم‌گرایی کیچ (Kitsch) کشیده شویم، مخاطب بنا را به این موقعیت جغرافیایی ارجاع دهیم؟ چگونه میتوان ساختمانی معاصر داشته باشیم، در عین اینکه از دستاوردهای سنت معماری نیز بهره برده باشیم؟
مطالعه پروژه
کار را با مطالعه معماری و بافت یزد آغاز کردیم. کدام جنبه های تکنیکی و محتوایی، معماری یزد را اینچنین متفاوت نموده است؟ تقریبا همه محققان معتقدند که راز این تفاوت را باید در “درونگرایی” جستجو نمود. درونگرایی مجموعه ای از اقدامات معمارانه است که ساختمان را از شرایط محیطی سخت خود مجزا میکند. در واقع بیش از آنکه یک رویه صرف معماری باشد، یک دستاورد مهندسی چند هزار ساله است و هدف آن کاهش اساسی مصرف انرژی بنا و افزایش زیست پذیری بنا است. این مفهوم اما با الگوی توده گذاری قانونی کنونی در کشور ما تعارض جدی دارد.
ساختمان نظام مهندسی یزد
الگو طراحی پروژه
دو الگوی مرسوم امروز، الگوی مدرنیستی بلوک های شهری و الگوی توده گذاری یک طرفه موسوم به شصت-چهل است. ریشه این الگو، از توسعه های غیر رسمی اطراف تهران آغاز شد و پس از آن، معماران تحصیل کرده آن را به کار بردند و سرانجام در طرح تفصیلی تهران رسمیت یافت و به عنوان الگو به سراسر کشور تسری یافت. مطالعات نشان میدهند که این الگو به هیچ وجه مبنای علمی نداشت و تنها یک عادت تبدیل به قانون شده است. در زمین موجود نیز قاعده شصت- چهل باید رعایت میشد. بنابراین در اولین گام طراحی باید به گونه ای به این تعارض پاسخ میدادیم.
تفاوت سنت گذشته و رویه موجود، در فرآیند طراحی به خوبی روشن است. معمار معاصر در اولین مرحله طراحی “فرم” مستخرج از قاعده شصت-چهل یا مکعب عملکردی خود را در زمین خود قرار می دهد و ریزفضاها را در آن جای می دهد. در واقع در این فرآیند، هندسه فرم “مثبت” و هندسه فضا “منفی” است و نتیجتا فضا از فرم تبعیت میکند. اما یک معمار سنتی در اولین گام طراحی، حیاط را با هندسه “مثبت” در میان قرار داده و پلان را حول آن شکل میدهد. بنابراین فرم در معماری ایرانی معمولا تابع فضای میانی یا حیاط است و هندسه ای نا مشخص و منفی دارد. به همین دلیل است که کوچه های بافت قدیمی فرم های نامنظم، مواج و غیر هندسی دارند، چرا که تابع فضاهایی هستند که معمار در “درون”، آن ها را حول حیاط چیده است.
استراتژی طراحی
به نظر میرسد بهره گیری از این فرآیند طراحی و بهره برداری مفهومی، استراتژی درستی در مواجهه با سنت باشد، هرچند قوانین موجود، دست و پای ما را در انجام چنین کاری ببندد. موضع ما در این مرحله از طراحی نسبت به قانون شصت-چهل علی الخصوص در زمینه شهری مانند یزد، موضعی انتقادی است. یعنی محدودیت قانونی را میدانیم، آن را میپذیریم و از آن تبعیت میکنیم، اما در فرآیند طراحی، خود را مقید به آن نمیدانیم. با بهره گیری از منطق طراحی معماری سنتی، طراحی از قرارگیری یک مستطیل خالی در میان سایت (میانسرا) شروع می شود. سپس در هر طبقه فضاهای مورد نیاز، حول این فضا چیده میشوند. خط بیرونی حجم به دست آمده، غیر هندسی، نامنظم و دارای بیرون زدگی و تورفتگی است، چرا که اولویت طراحی، حفظ اصالت هندسه فضای میانی و تامین بهینه کاربری ریزفضاها است.
ساختمان نظام مهندسی یزد
به دلیل قرارگیری سایت در تقاطع خیابان، امکان فعال کردن همکف به عنوان یک فضای شهری وجود دارد. شرط آن خالی کردن همکف از برنامه فیزیکی و انتقال آن به زیر زمین بود. بدین ترتیب در طبقه همکف تنها فضای ورودی و فضاهای ارتباطی در نظر گرفته شد و کاربری های در ارتباط با مراجعه کنندگان در تراز منفی یک و پارکینگ به تراز منفی دو منتقل شد. سایه اندازی کنسول های بلند سازه و سبزینگی همکف، این فضای شهری کوچک را در آب و هوای گرم یزد حضور پذیر می سازد.
برای اتصال سقف های کنسول شده به زمین و همچنین ایجاد بازشو در آن، از یکی از قدیمی ترین تکنیک های مهندسی بشر یعنی “پتکین” و ترکیب آن با روشهای مدلسازی جدید استفاده کردیم. اولین روشی که برای پوشاندن یک دهانه استفاده میشد، نعل درگاه بود(مانند استون هنج)؛ اما به دلیل محدودیت طولی سنگ یا چوب، روش دیگری بر مبنای متریال های خرد و قرارگیری پله پله آن ها شکل گرفت که با نام پتکین شناخته میشود. مزیت دیگر این تکنیک، ایجاد امکان “تبدیل فرم” است. برای مثال در تبدیل فرم مربع به دایره در گنبد خانه ها. این تکنیک در معماری ایران که ناچار به استفاده از آجر بود، توسعه یافت و به شکل “پتکانه” که قطاعی مثلثی از یک نیم استوانه بود، در آمد. نتیجه آن تولید فرم های پیچیده و جذابی بود که نمونه آن در سردر مسجد جامع نایین نیز دیده می شود.
دفتر معماران مورف (بهزاد آدینه، شهاب شرافت)
موقعیت: یزد، ایران
تاریخ: ۱۴۰۰
مساحت: ۷،۵۰۰ مترمربع
وضعیت: طرح پیشنهادی مسابقه / رتبه نحست
کارفرما: سازمان نظام مهندسی ساختمان یزد
تیم طراحی: آرش صالحی، محسن عزیزیان، مبینا بیات، عارفه کیانی، مریسا شهرآشوب، سروش تندری، احمدرضا ثامنی، صبا حجازی مقدم، نگین همتیان
سازه: حسینعلی رحیمی، محمدمهدی فلاح تفتی، مسعود داریوشی
تاسیسات مکانیکی: پدرام صائمی‌فرد، محمد شادمان یزدی، محمدحسین مظفری
تاسیسات الکتریکی: مجید پوراحمدی
